Dit artikel is ook gepubliceerd op LinkedIn
Samenwerking gemeenten en onderwijs
Aanleiding: Binnen het onderwijs vindt een transformatie plaats die wordt gekaderd door de wet passend onderwijs. Gemeenten werken met jongeren, ouders/verzorgers en partners eraan om jongeren veilig en kansrijk te laten opgroeien. Sinds 2015 is de invloedsfeer van de gemeente op jeugdigen vergroot door de invoering van de Jeugdwet waarbij een transformatie is beoogd. Onderwijs is een belangrijke samenwerkingspartner voor gemeenten. Landelijk en regionaal zien wij aanleidingen om nu intensiever te investeren in de samenwerking tussen onderwijs en gemeenten. Vanuit het rijk worden onderwijspartners en gemeenten gevraagd met de zorgpartners samen te werken aan een sterke pedagogische basis.
Opdracht en richting vanuit het rijk: Het overkoepelende thema is het samenwerken aan een sterke pedagogische basis. De propositie van VNG, PO raad, VO raad, MBO raad, BMK: Een sterke basis door krachtige samenwerking (1 september 2022) geeft richting:
“We zijn gaan bouwen vanuit onze eigen wettelijke opdracht en de wens om die voor jeugdigen zo goed en zo snel mogelijk uit te voeren. Daardoor hebben we onbedoeld een te smalle, sectorale blik gehad en te weinig aandacht voor wat samenwerking ècht van onze professionals en van ons als bestuurders vraagt. Inmiddels hebben we geleerd dat het anders – en vooral samen moet, als we willen zorgen voor een sterke basis voor iedere jeugdige om een goede start mogelijk te maken. We willen professionals de ruimte geven die zij nodig hebben om jeugdigen en hun ouders hierbij te ondersteunen. De sleutel daarvoor ligt in een versterking van de pedagogische basis.”
“De vraag van de jeugdige bepaalt wat nodig is. In die wereld is iedereen anders en iedereen welkom. Verschillen worden omarmd en we accepteren dat de weg naar volwassenheid ook teleurstelling en moeilijkheden kent die bij het normale leven horen.”
“Wij moeten oplossingen in het gewone leven stimuleren en ouders als deskundige partners en de omgeving daarvoor beter benutten. Wij zijn zelf aan zet om prikkels en patronen die tot labelen, diagnosticeren en uitsluiten leiden, weg te nemen. Om maatschappelijke tendensen als presteren, normeren en consumeren om te buigen. Om minder te denken vanuit welvaart en meer vanuit welzijn.”
“Een belangrijk principe binnen het interprofessioneel samenwerken is dat van de T-shaped professional, iemand die over een diepe inhoudelijke vakkennis beschikt én over de vaardigheden om met professionals uit andere disciplines te kunnen verbinden, samen te werken en te weten wanneer de inhoudelijke vakkennis van die ander nodig is. Echt samenwerken lukt alleen als je elkaar en elkaars rol kent, elkaars taal spreekt, echt begrijpt wat voor de ander moeilijk is (bijvoorbeeld omdat wettelijke opdrachten botsen) en gelooft dat door samen te werken betere oplossingen worden gevonden.”
“Direct verbonden met een contextgerichte benadering is collectiever denken en handelen. Collectiever handelen betekent samenvoegen voor een gezamenlijk doel. In die benadering hebben groepsgerichte interventies de voorkeur boven een individueel gerichte aanpak. Een voorbeeld van collectiveren is het ‘optillen’ van individuele vragen naar een groepsaanpak voor jeugdigen met eenzelfde ondersteuningsbehoefte.”
Meervoudige perspectieven Deze opgave vraagt om veranderkunde. Mijn inziens is in de veranderkunde de kunst van het zien van meervoudige perspectieven van groot belang. Echter: als we niet weten dat we vanuit verschillende kanten werken aan dezelfde opgave, is het maken van verbinding en het zien van meervoudig perspectief niet haalbaar. Immers: je weet niet wat je niet weet. “Intelligentie wordt meestal gezien als het vermogen om te denken en te leren, maar in een snel veranderende wereld zijn er nog andere cognitieve vaardigheden die er misschien meer toe doen: het vermogen om te heroverwegen en af te leren. Te veel mensen verkiezen het comfort van een overtuiging boven het ongemak van twijfel. Adam Grant is een expert in het veranderen van de manier waarop we denken. Met gedurfde ideeën en gedegen onderzoek laat hij zien hoe we de vreugde van ongelijk hebben kunnen omarmen, geladen gesprekken kunnen nuanceren en scholen, werkplekken en gemeenschappen van levenslange leerlingen kunnen bouwen. Als kennis macht is, is weten wat we niet weten wijsheid” (Adam Grant)
Mede daarom is het maken van verbinding van groot belang. Samenwerking en een samenspel dat rendeert bereiken we pas wanneer we overeenkomsten vinden binnen de complexe krachtenvelden. We kunnen informatie delen tussen onderwijs, samenwerkingsverbanden, zorgpartners, gemeenten, etc. Maar informatie krijgt pas betekenis wanneer we kennis hebben van de gezamenlijke opgave.
“Wijsheid is een staat van bewustzijn waar feiten direct kunnen worden geplaatst in een context. Data en informatie kun je eenvoudig delen en wordt dan ook veel gedaan binnen organisaties. Alleen is het dan nog geen kennis. Informatie wordt pas kennis zodra het verbonden wordt met iemands persoonlijk informatie, ervaring en vaardigheid. Wordt informatie gedeeld, die niet aansluit op iemands persoonlijke informatie, ervaring en vaardigheid dan kan er ook geen kennisdeling plaats vinden”. Bron: Kennisdelen is een illusie. Checklist voor het overdragen van kennis (managementsite.nl)
Om bij te dragen aan deze kennisdeling zijn er vele initiatieven waarbij verbinding wordt gemaakt tussen de verschillende sectoren: – Netwerkbijeenkomst steunpunt passend onderwijs: samenwerkingsverbanden po-vo en gemeenten. – Subsidies als WEL-in ontwikkeling, Experimenteerregeling, proeftuinen. – Het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) gaat het fundament bieden voor samenhangend gezondheidsbeleid.
Als we hierboven lezen over de richting van het rijk en we maken de koppeling met het onderwijs zien we de volgende directe links tussen beiden. Deze informatie kan leiden tot kennis. Deze kennis kan leiden tot verbinding waarna samenwerking volgt.
Doorontwikkeling passend onderwijs In oktober 2022 publiceerde OCW een overzicht van de voortgang op alle punten uit de verbeteraanpak passend onderwijs. De PO/VO-raad denkt mee over de verdere stappen en concrete invulling hiervan, waarbij de inzet per maatregel verschilt van volgend tot stimulerend of lobby’end. De focus ligt daarbij op een aantal thema’s:
Verzuimaanpak Minister Wiersma heeft in juli 2022 een plan gepresenteerd met extra maatregelen om het verzuim van leerlingen terug te dringen. Dit plan kent drie actielijnen: het versterken van het verzuimbeleid en de verzuimregistratie op scholen, het inrichten van onafhankelijke ouder- en jeugdsteunpunten en het beter mogelijk maken van (tijdelijk) digitaal afstandsonderwijs. Directe link met gemeenten: leerplichtambtenaren en jeugdregisseurs.
Samenwerking regulier en speciaal onderwijs In het licht van de route naar inclusiever onderwijs is dit een majeur thema. In het regeerakkoord 2020 is aangekondigd dat het gespecialiseerd voortgezet onderwijs zo snel als mogelijk wordt ondergebracht bij het voortgezet onderwijs. De wet op funderend onderwijs, waar de VO-raad – in afstemming met de PO-Raad en de Sectorraad GO – al een aantal jaar voor pleit, zou helpen om een aantal wettelijke knelpunten te regelen, bijvoorbeeld rond bevoegdheden voor docenten. Directe link met gemeenten: onderwijshuisvestingsbeleid
Samenwerking onderwijs en jeugdhulp Als naast de (extra) ondersteuning op school ook jeugdhulp nodig is, is de samenwerking van onderwijs en gemeenten aan de orde. Meer van de helft van de scholen werkt – dankzij afspraken tussen de samenwerkingsverbanden en de gemeenten – nauw samen met de jeugdgezondheidszorg en jeugdhulp, waarbij er bijvoorbeeld regelmatig een jeugdhulpverlener in de school aanwezig is. Deze samenwerking zorgt ervoor dat signalen tijdig worden opgepikt en er dan snel hulp of zorg beschikbaar is. Zo kunnen ook zwaardere zorgvragen voorkomen worden. Leraren kunnen ook leren van de expertise van de jeugdhulp. In het kader van ‘Met Andere Ogen’ en 15 proeftuinen met onderwijs-zorg-arrangementen wordt gewerkt aan de optimalisering van de samenwerking tussen onderwijs en de jeugdhulpverlening. Helaas is in het regeerakkoord een taakstelling opgenomen voor de jeugdzorg, waardoor het erg moeilijk wordt om aan de toegenomen vraag te voldoen. Directe link met gemeenten: gemeente indiceert jeugdhulp voor zorg in onderwijs
Inclusiever onderwijs Het uitgangspunt van inclusief onderwijs is dat zoveel mogelijk leerlingen thuisnabij naar dezelfde (reguliere) school gaan, en hier onderwijs – en waar nodig zorg – op maat krijgen. Het kabinet wil hier de komende vijftien jaar verder naar toewerken. Met alle betrokkenen wil het ministerie van OCW tot een ‘routekaart inclusief onderwijs’ komen, op basis van het Onderwijsraadadvies ‘Steeds inclusiever’. Als het gaat om leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte is het streven om te komen tot ‘inclusievere onderwijsvoorzieningen waar kinderen met en zonder beperking of ziekte samen naar school gaan, met behoud van het speciaal onderwijs voor leerlingen die dit (tijdelijk) nodig hebben.’ Scholen voor speciaal onderwijs moeten zich uiteindelijk doorontwikkelen naar specialistische netwerken die hun expertise in reguliere scholen inzetten. Link gemeenten: Gemeente indiceert extra jeugdhulp. Gemeente indiceert schoolvervoer.
In het kader van passend onderwijs en de lopende verbeteraanpak, zijn en worden binnen de sector al belangrijke stappen op dit vlak gezet. Onder andere dankzij de ‘Experimenteerregeling regulier-speciaal’ is er ruimte om ook de komende jaren verder te werken aan inclusiever onderwijs voor leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben. De komende periode ligt de focus op het ondersteunen van pioniers, het informeren en inspireren van geïnteresseerden (kennisdeling, lessen uit Nederland en het buitenland) en het brede gesprek – in de sector en met experts en wetenschappers – over de volgende stappen in de route naar inclusiever onderwijs. Het thema zal worden besproken in de vereniging en worden geagendeerd op een ALV van de PO-VO-raad in 2022-2023.
Als we weten wat de gemeente ziet als haar opgave en we maken de koppeling met het onderwijs zien we de directe links tussen beiden. Deze informatie kan leiden tot kennis. Deze kennis kan leiden tot verbinding waarna samenwerking volgt. Ik wens iedereen samenwerkingen die leiden tot een samenspel dat rendeert ten gunste van onze opgroeiende jeugd!